توضیح مفهوم خاموش سازی در روان شناسی با مثال

حتی دشوارترین مفاهیم می‌توانند به راحتی با کمک مثال‌ها توضیح داده شوند؛ مفهوم خاموش سازی در روانشناسی نیز از این امر مستثنی نیست. در این مقاله، ما با توضیح مفهوم خاموش سازی با مثال‌های ویژه، همه چیز را برای شما روشن خواهیم ساخت.

واقعیت صریح :

واژه‌ی خاموش سازی اولین بار توسط روان شناس مشهور روسی به نام ایوان پاول اوف در دوره‌‌ی تحقیقی او بر روی شرطی سازی کلاسیک مورد استفاده قرار گرفت.
بنابراین ما می‌دانیم که ایوان پاول اوف سگ خود را شرطی کرد تا با صدای زنگ، بزاق ترشح کند. اما آیا تا به حال فکر کرده‌‌اید که بعد از آن باید چه اتفاقی بیفتد؟ چه اتفاقی باید بیفتد وقتی که سگ به طور مکرر صدای زنگ را بشنود اما هرگز غذایی دریافت نکند؟ در دوره‌ی تحقیقی پاول اوف، او مشاهده کرد که سگ ترشح بزاق را به هنگام شنیدن صدای زنگ اگر بعد از آن غذایی به او داده نشود، متوقف می‌کند. او این قضیه را خاموش سازی نام نهاد.

فرآیند خاموش سازی در روان شناسی چیست؟

در روان شناسی رفتاری، خاموش سازی تضعیف پاسخ شرطی شده (CR) در طول دوره‌ی زمانی است که سرانجام منجر به این می‌شود که رفتار گفته شده یا کاهش یابد و یا ناپدید شود. اگرچه این مفهوم در انواع مختلفی از شرطی سازی رفتاری دیده می‌شود – مورد سگ پاول اوف نمونه‌ای از خاموش سازی در شرطی سازی کلاسیک است – اما بیشتر با شرطی سازی عامل، مرتبط است.

خاموش سازی در شرطی سازی عامل یا کنش گر:

در شرطی سازی عامل، تمرکز بر روی تقویت و تنبیه است تا رفتار تغییر کند مثلاً برای افزایش رفتار ویژه و یا رها شدن از رفتار ناخواسته. در چنین موردی خاموش سازی وقتی رخ می‌دهد که تقویت کننده مثبت که تحریک می‌کند و یا رفتار هدف را حفظ می‌کند، حذف شود. این مورد معمولاً وقتی است که تقویت استفاده شده دیگر پاداش دادن نیست و یا هم چنین می‌تواند وقتی اتفاق بیفتد که رفتار هدف، دیگر تقویت نمی‌شود.
در آزمایش جعبه‌ی اسکینر، برای مثال وقتی موش اهرم را فشار می‌دهد (رفتار هدف) اما غذایی دریافت نمی‌کند (محرک) پس فشار دادن آن را رها می‌کند.

مثال 1 :

وقتی برای بار اول، همراه فرزند خود به سوپر مارکت می‌روید و او از شما می‌خواهد که برای او شکلات بخرید، ابتدا شما امتناع می‌کنید اما وقتی او شروع به گریه کردن می‌کند شما برای او شکلات می‌خرید. این کار این ایده را در ذهن او تقویت می‌کند که هر بار او، در سوپر مارکت کج خلقی و بهانه گیری بکند شکلات خواهد گرفت. او به این کار ادامه می‌دهد و شما نادانسته به پاداش دادن به رفتار او ادامه می‌دهید. سپس در یک روز خوب، شما به سادگی به خواسته‌ی او با وجود کج خلقی‌ها و بهانه گیر‌ی‌های او، نه می‌گویید. او گریه می‌کند اما شما نادیده می‌گیرید. این کار در یکی دو جلسه‌ی بعدی تکرار می‌شود و نهایتاً وقتی شما برای بار سوم با او به سوپر مارکت می‌روید متوجه می‌شوید که او دیگر بهانه نمی‌گیرد و کج خلقی نمی‌کند.

مثال 2 :

در کلاس، معلم بچه‌ای را که بیشترین نمره کلاس را گرفته است تحسین می‌کند. این کار موجب می‌شود که کودک، تلاش بیشتر بکند و سعی کند که امتحانات بعدی را بهتر بدهد. بعد از یک مدت، معلم تحسین و تمجید کودک را رها می‌کند و در نتیجه کودک سخت کوشی را دوست نمی‌دارد. در این مثال، شما دیدید فرد، تمرکز بر روی رفتار هدف را رها کرد چون تقویت دیگر پاداش دادن نیست.

خاموش سازی در شرطی سازی کلاسیک :

بر خلاف مورد شرطی سازی عامل، در شرطی سازی کلاسیک، خاموش سازی وقتی رخ می‌دهد که محرک‌های غیر شرطی بعد از محرک‌های شرطی شده که در گذر زمان حضور می‌یابند، رخ نمی‌دهند. بیایید یک بار دیگر مورد مشهور سگ پاول اوف را در نظر بگیریم. وقتی محرک شرطی شده (CS) که همان صدای زنگ است به طور مکرر حضور می‌یابد، پیش بینی وقوع محرک غیر شرطی (US) را متوقف می‌کند که در این مورد غذا بود و در نتیجه پاسخ شرطی شده (CR) به عنوان مثال ترشح بزاق دهان متوقف می‌شود.

مثال 1 :

بیایید بگوییم که استاد شما، این ابتکار را دارد که هر از گاهی شما را با امتحان‌هایی سورپرایز کند. در یک جلسه، شما متوجه می‌شوید که او آن روز، امتحان ناغافل خواهد گرفت و کتاب ویژه‌ای را با خود حمل می‌کند. در نتیجه کتاب، محرک شرطی شده می‌شود که ترس از امتحان را در ذهن شما فرا می‌خواند (پاسخ شرطی شده) بدون توجه به این که او واقعاً امتحان خواهد گرفت یا نه. اما اگر امتحان که در اینجا محرک غیر شرطی است دیگر به دنبال محرک شرطی شده نیاید، ترس ناپدید می‌شود.

مثال 2 :

یک مثال درسی دیگر در مورد خاموش سازی در شرطی سازی کلاسیک، داستان پسری است که به خاطر گرگ گریه می‌کند. در این مثال، پسری که به خاطر گرگ گریه می‌کند محرک شرطی شده و آمدن گرگ محرک غیر شرطی و اهالی دهکده که در حال دویدن برای نجات پسر بچه هستند پاسخ شرطی شده است. وقتی چندین بار، محرک غیر شرطی (ظاهر شدن گرگ) به دنبال محرک شرطی شده (پسر بچه‌ی گریان به خاطر گرگ) نمی‌آید اهالی دهکده پاسخ دادن خود را رها می‌کنند.

خاموش سازی در مقایسه با از یاد بردن :

بسیار مهم است که ذکر کنیم خاموش سازی، مشابه از یاد بردن نیست. بارها ممکن است اتفاق بیفتد که پاسخ شرطی شده به طور ناگهانی بعد از کاهش و یا ناپدید شدن، دوباره برای مدتی ظاهر شود که این حالت به احیای خود بخودی مشهور است.
بیایید بگوییم که سگ به طور نرمال بعد از پیاده روی صبحگاهی، برای غذا به دنبال صاحب خود به آشپزخانه می‌رود. ناگهان یک روز، صاحب سگ می‌بیند که سگ رفتن به آشپزخانه به دنبال او را رها کرده است و در عوض بعد از برگشت از پیاده روی به لانه‌ی خود می‌رود. این حالت 3 یا 4 روز تکرار می‌شود و دوباره یک روز، به طور ناگهانی سگ به دنبال صاحبش برای پاداش خود به آشپزخانه می‌رود. بنابراین، حتی اگر ممکن است، آن ظاهر شود با وجود این که فرد ارتباط بین محرک شرطی شده و پاسخ شرطی شده را فراموش کرده باشد اما این، آن مورد نیست.